Geriyə, Vətənə: Xaricə beyin axınını necə beyin qazancına çevirək?
Bu gün, 09:23
Miqrasiya – sadəcə çamadan, vağzal və bir tərəfli bilet deyil. Bu, ideyaları, texnologiyaları və maliyyə resurslarını daşıyan böyük insan axınıdır. Azərbaycan üçün miqrasiya problem yox, üstünlük ola bilər. Vətənə qayıdan mütəxəssislər, aktiv diaspora və xarici istedadların cəlb olunması ölkə iqtisadiyyatını daha çevik və rəqabət qabiliyyətli edə bilər. Axı köklər möhkəm olduqda, ağac hər iqlimdə böyüyür...
Miqrantların qayıdışı: Təkcə nostalji deyil, həm də investisiya
Bəzən elə gəlir ki, xaricdə hava daha təmiz, ot isə daha yaşıldır. Lakin bir çox azərbaycanlılar xaricdə oxuyandan və ya işləyəndən sonra vətənə qayıdırlar. Onlar boş əllə qayıtmırlar – qazandıqları təcrübə, qurduqları əlaqələr və topladıqları kapital onlara vətəndə öz bizneslərini qurmağa imkan yaradır.
Və ya başqa misal, xaricdə çalışan həmvətənlərimizin pul köçürmələri ölkə iqtisadiyyatını dəstəkləməyə davam edir. 2023-cü ildə bu köçürmələrin həcmi 2,5 milyard dollardan çox olub. Azərbaycanlı ailələr bu vəsait hesabına təkcə gündəlik ehtiyaclarını qarsalamırlar, həm də təhsil, səhiyyə və kiçik biznesə yatırım edirlər.
Sosial və mədəni inkişaf: Əsas sərmayə insanlardır
Miqrasiya təkcə pul məsələsi deyil. O, eyni zamanda mədəniyyət, təhsil və gələcəyə təsirdir. İnsan daha yaxşı həyat axtarışında ölkəsini tərk edir, amma bəzən onu elə doğulduğu yerdə tapır.
Vətənə qayıdan mütəxəssislər elmin və təhsilin inkişafına böyük töhfə verirlər. Məsələn, ADA Universitetinin rektoru Hafiz Paşayev diplomatik karyerasından sonra Azərbaycana qayıdaraq, universiteti ölkənin aparıcı təhsil ocaqlarından birinə çevirib. Digər bir nümunə – Hamlet İsaxanlı. O, xaricdə dərs dedikdən sonra Azərbaycana qayıdıb və ilk özəl universitet olan Xəzər Universitetini yaradıb. Onun rəhbərliyi altında universitet Qərb təhsil modelini tətbiq edərək beynəlxalq əməkdaşlığı genişləndirib.
Lakin yalnız vətənə qayıdan mütəxəssislər deyil, xaricdə yaşamaqda davam edən azərbaycanlılar da ölkənin inkişafında rol oynayırlar. Məsələn, Azerbaijan Cultural Heritage Association Parisdə Qarabağ incəsənətinə həsr olunmuş sərgi təşkil edərək, milli irsimizə diqqət çəkib. Axı öz mədəniyyətimizi dünyaya tanıtmasaq, bunu kim edəcək?
Güclü diasporlar: Təkcə çay süfrəsi arxasında görüş deyil
Azərbaycan diaspor təşkilatları təkcə xaricdə doğma dildə ünsiyyət qurmaq üçün bir vasitə deyil, eyni zamanda strateji resursdur. Bu, ölkə sərhədindən çox-çox uzaqlara gedən, ancaq onun enerjisi ilə qidalanan kökdür. Onlar ölkənin beynəlxalq səviyyədə tanınmasına və mövqelərinin güclənməsinə kömək edirlər.
Məsələn, Azərbaycan Gənclər Fondu dünyanın ən yaxşı universitetlərində təhsil almaq istəyən istedadlı tələbələri maliyyələşdirir. Eyni zamanda, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına (İƏT) üzv ölkələrin tələbələri üçün təqdim edilən dövlət təqaüd proqramı Azərbaycanın xarici tərəfdaşlarla əlaqələrini möhkəmləndirir.
Diaspora “yumşaq güc” elementlərindən də istifadə edir. Londonda keçirilən Azerbaijan Culture Days festivalı Azərbaycan sənətinə və musiqisinə diqqət cəlb edərək göstərir ki, incəsənət ən yaxşı diplomatiyadır.
Yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin cəlb edilməsi: “Xaricə beyin axını” ilə bərabər “ölkəyə beyin axını” olmalıdır
Dünya hazırda istedadlar uğrunda mübarizə aparır və Azərbaycan bu prosesdən kənarda qalmamalıdır. Niyə Qazaxıstanın “Nurlı Köş” və ya İsrailin “Masa” proqramlarına bənzəyən milli “Köklərə Qayıdış” adlı təşəbbüs yaratmayaq?
Qiymətli kadrları nə cəlb edə bilər:
Bu cür təşəbbüslər alimlər, mühəndislər, IT mütəxəssisləri və sahibkarları ölkəyə cəlb etməyə kömək edərdi. Nəticədə, iqtisadiyyat daha innovativ olardı.
Dünyada artıq bir sıra ölkələr miqrasiyanı inkişaf resursuna çevirməyə nail olublar. Məsələn, Estoniya e-Residency proqramı vasitəsilə minlərlə IT mütəxəssisi və sahibkar cəlb edib. Birləşmiş Ərəb Əmirliləri isə alimlərə, mühəndislərə və investorlarına “qızıl vizalar” təqdim edir, yüksək kvalifikasiyalı mütəxəssislərin ölkəyə axınını stimullaşdırır. Azərbaycan da IT, bərpa olunan enerji və maliyyə texnologiyaları sahələrində istedadları cəlb edən mərkəzə çevrilə bilər. Elə indinin özündə ölkədə xarici mütəxəssislər fəaliyyət göstərir. Məsələn, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanında və neft-qaz layihələrində. Lakin belə nümunələrin sayının artması üçün onların adaptasiyasını və inteqrasiyasını asanlaşdıran hədəf proqramlarına ehtiyac var.
Rəsmi statistikaya görə, 2024-cü ildə Azərbaycana daimi yaşamaq üçün 3 016 nəfər gəlib, ölkədən isə 2 298 nəfər köçüb. Müsbət saldo – 718 nəfər. Amma bu 3 016 nəfər arasında nə qədər alim, mühəndis və ya həkim var? Əgər onların heç olmasa 10%-i belə peşə sahibləridirsə, deməli, iqtisadiyyata əlavə 300 mütəxəssis qazandırmışıq. Bəs bu rəqəmi necə artıra bilərik?
Dövlətin miqrasiya strategiyasına dəstəyi: Daha az bürokratiya, daha çox imkanlar
Miqrasiyanı öz xeyrinə çevirə bilən ölkələrdən biri İrlandiyadır. O, xaricə köçən istedadlarını geri qaytarmaq üçün vergi güzəştləri və qrantlar təqdim edib.
Bəs biz niyə gözləyək? Əksinə, istedadları geri qaytarmaq üçün elə indi onlara ən yaxşı şərtləri təklif etməliyik. Bunun üçün aşağıdakılar lazımdır:
Azərbaycanlıların vətənə qayıdışı təkcə evə alınan bilet deyil. Azərbaycanın gələcəyi yalnız neft və qaz üzərində qurulmur – onu quranlar həm də bilik, təcrübə və ideyaları ilə vətənə qayıdan insanlardır. Əsas məsələ onların bu potensialı reallaşdırmasına imkan yaratmaqdır…
pressklub.az
Geri qayıt