Qırğız-Tacik toqquşmasını körükləyən kimlərdir? - İNCƏLƏMƏ...
Tarix: 26-09-2022, 08:22 | Çap et
Fərqanə vadisi, politoloqların fikrincə, Mərkəzi Asiyanın “barıt çəlləyi”dir.
Sovet İttifaqı bir çox problemli nöqtələri özündən sonra geridə qoydu ki, Fərqanə vadisi də belə partlayış təhlükəsi saçan nöqtələrdən biridir. Region ətrafında fikir ayrılıqları onilliklərdir ki, davam edir və silahlı münaqişə hər an alovlana bilər.
Maraqlıdır, Fərqanə vadisi siyasətçilər üçün niyə bu qədər cəlbedicidir?
Cebhe.info Rusiya mətbuatına istinadən bu barədə yazını təqdim edir.
Asiyanın "toz çəlləyi"
Qeyd edək ki, Fərqanə vadisi sahəsi 22 min km² olan dağlararası çökəklikdir. Bu vadi üç dövlət arasında bölünür: Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistan.
SSRİ-nin süqutuna qədər hər 3 respublika bu ittifaqın tərkibində idi və bölgədəki inzibati sərhəd heç kimi narahat etmirdi. Lakin SSRİ-nin dağılmasından dərhal sonra dərə siyasi, klanlararası və millətlərarası münaqişələrin mərkəzinə çevrildi.
Fakt budur ki, bu nisbətən kiçik ərazi Orta Asiyada əhalinin ən sıx məskunlaşdığı ərazidir. Burada Özbəkistan və Tacikistan sakinlərinin təxminən üçdə biri, eləcə də Qırğızıstanın yarısı yaşayır. Ümumi əhalisi 14,5 milyon nəfərdən çoxdur.
Vadinin dövlətlər arasında bölünməsində anklavlar, yöndəmsiz sərhədlər və hətta mübahisəli ərazilər var.
SSRİ dövründə Sovet hakimiyyəti tərəfindən cızılan respublikaların sərhədləri əsasən milli və tarixi faktorları nəzərə almırdı. Nəticədə taciklərin və özbəklərin bir hissəsi Qırğızıstan ərazisinə və ya əksinə qatılmışdı.
Bu, 1991-ci ildən bəri 150-dən çox etnik münaqişələrin baş verməsinə səbəb olub.
Yalnız SSRİ-nin dağılmasından sonra region Tacikistanda vətəndaş müharibəsi və millətlərarası müharibələrə çevrilmək təhlükəsi yaradan bir neçə münaqişə ilə üzləşib.
Bundan əlavə, Fərqanə vadisi regionun ən böyük ticarət mərkəzidir. Orta Asiyada ən yüksək əhali sıxlığı buradadır. Yüz illər boyu vadi kənd təsərrüfatının mərkəzi olub: keçi, inək və qoyunçuluq, pambıqçılıq, çəltikçilik, üzümçülük, ipəkçiliklə məşğul olub.
Münaqişə kimin üçün əlverişlidir?
Bu gün ərazi mübahisəsinin ən fəal iştirakçıları Qırğızıstan və Tacikistandır. Qırğızıstanlı müşahidəçi Busurmankul Tokbayevin fikrincə, bu münaqişəni əsasən Qırğızıstan tərəfi qızışdırır.
Mütəxəssis iddia edir ki, Fərqanə vadisinin cənub bölgəsi əslində muxtar şəkildə mövcuddur. Bu bölgədə ümumi yoxsulluq şəraitində çox inkişaf etmiş və özünü tanımış klan, yüksək səviyyəli radikal islamçılıq, cinayətkarlıq mövcuddur.
Həmçinin bildirək ki, NATO qoşunları Əfqanıstanı tərk etdikdən sonra islamçıların və muzdluların, eləcə də qaçaqmalçıların əhəmiyyətli bir hissəsi gözlərini bu vadiyə tərəf çevirdi. Onlar Asiyada vəziyyətin sabitliyinin pozulmasından faydalanırlar, çünki bu, silaha tələbat yaradacaq, qaçaqmalçılığı, habelə narkotik və insan alverini asanlaşdıracaq.
Tacikistanla Qırğızıstan arasında hələ də rəsmi sərhəd yoxdur və ölkələr arasında ərazilər üstündə daim mübahisələr gedir. 2021-ci ilin aprelində mübahisə sərhədçilər arasında atışmaya qədər böyüdü, nəticədə 55 nəfər həlak oldu, yüzlərlə adam yaralandı, 100 bina yandırıldı.
Münaqişə sönsə də, hər dəfə onları cilovlamaq çətindir. Elə bir vəziyyət yarana bilər ki, yerli siyasətçilər bu ərazidə öz iqtisadi uğursuzluqlarını millətlərarası münaqişə ilə mübadilə etməyə qərar verə bilərlər. Sonra bu münaqişə Özbəkistan və Qazaxıstan da daxil olmaqla bütün Orta Asiyaya təsir edəcək.
Əlavə edək ki, bu gün Mərkəzi Asiya ölkələrinin hakimiyyət orqanları bir-biri ilə danışıqlar aparmağa nail olsalar, radikalları cilovlaya bilsələr, nə vaxtsa Fərqanə vadisinin problemləri üzə çıxacaq. Əgər onlar əvvəlcədən diplomatiya və qarşılıqlı güzəştlərlə hazırkı problemləri həll etməsələr, bu mübahisələr genişmiqyaslı müharibəyə çevrilmək təhlükəsi yaradır.
DİA.AZ
|
|
|
|
|
|
|
|
Putin SSRİ-ni bərpa edə biləcəkmi?
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| • 670 min insan Rusiyadan geri göndərilə bilər - İLKİN MƏRHƏLƏDƏ...
Bu gün, 00:09 |
|
|
|
| • Bu gün məktəblərdə qış tətili başa çatır - DİQQƏT
Bu gün, 00:04 |
|
|
|
| • "Elə bilir Allahın ona borcu var..."
Dünən, 20:34 |
|
|
|
| • Əhalinin banklara nə qədər kredit borcu var? - TƏFƏRRÜAT
Dünən, 20:32 |
|
|
|
| • “İrəvan rəsmən Qarabağı Azərbaycanın ərazisi elan etsə də, çalışır ki...”
Dünən, 20:29 |
|
|
|
| • USAID-in internet saytı və onun X hesabı Trampın fərmanından sonra bağlanır - KİV
Dünən, 20:24 |
|
|
|
| • Naziləni Misirdə aldatdılar - VİDEO
Dünən, 16:36 |
|
|
|
| • ABŞ hərəkətə keçdi, Zelenski devrilir: yerinə kimlər gələ bilər? - SİYAHI
Dünən, 16:32 |
|
|
|
| • "Əgər Ermənistan öz yanlış, təxribatçı siaysətindən imtina edərsə..." - deputat
Dünən, 15:02 |
|
|
|
| • “Bir kişi ilə hər gecə eyni yatağa girmək istəmirəm” – Məşhur aktrisa
Dünən, 14:58 |
|
|
|
| • Paytaxtın parklanma dərdi nə zaman bitəcək? - Sıxlıq, xaos, cərimələr
Dünən, 14:55 |
|
|
|
| • Minimum əmək haqqı artır: Sahibkarları dərd götürür - ÇÜNKİ...
Dünən, 14:52 |
|
|
|
| • “Şou, reytinq naminə bəzi verilişlərin səviyyəsi aşağıdır...” - ETİRAZ
Dünən, 12:13 |
|
|
|
| • Paşinyan küçəyə çıxdı: snayper kimi nişan alıb? - FOTO
Dünən, 12:09 |
|
|
|
| • Adi mahnıdan qıcıqlanan bu toplum... - ŞƏRH
Dünən, 10:16 |
|
|
|
| • Hüseyn Həsənovun qorxu dolu anları - VİDEO
Dünən, 10:11 |
|
|
|
| • İrəvan bu addımı atsa, çökəcək - Kamendatyan
Dünən, 09:51 |
|
|
|
| • Paşinyanın Naxçıvan açıqlamasında Qərbi Azərbaycan xofu... - Görünəni odur ki...
Dünən, 09:49 |
|
|
|
| • Trampın Qəzza təklifi BMT-nin 'iki dövlət' planını batıracaq, ya xilas edəcək? - AKTUAL
Dünən, 09:45 |
|
|
|
| • Zəngəzurun verilməsi prosesi başladı – “Hraparak”
Dünən, 09:34 |
|
|
|
| • Tovuz dövlət sosial iqtisadi kollecində nələr baş verir? - MÜRACİƏT
Dünən, 08:35 |
|
|
|
| • “Onlar öz xoşları ilə Cənubi Qafqazdan getməyəcəklər” - HƏQİQƏTƏN DƏ...
Dünən, 08:20 |
|
|
|
| • Zirəddinin Azərbaycan proqnozu: Aprel-iyul aylarında… - "Elə ən çox da..."
Dünən, 08:10 |
|
|
|
| • Şagird yerdəyişməsi: NEQATİV HALLAR - NƏ ETMƏLİ?
Dünən, 08:03 |
|
|
|
| • Bahalaşan çörəyin gətirə biləcəyi UCUZ ÖLÜM... - DİQQƏT
Dünən, 08:00 |
|
|
|
| • "Zəngəzur dəhlizi Azərbaycanın layihəsidir" - deputat
Dünən, 07:57 |
|
|
|
| • 'Bazarstore' da KÜTLƏVİ İXTİSAR... NARAZILIQ YARATDI
Dünən, 07:53 |
|
|
|
| • AYNA necə problemə çevrilib.... - AYNA necə problem yaradır...
Dünən, 07:41 |
|
|
|
| • 4 ölkənin Zəngəzur planı: Paşinyan Meğrini masaya gətirdi, Bakı isə… - NƏ BAŞ VERİR?
Dünən, 07:32 |
|
|
|
| • Rusiya "oyundankənar" vəziyyətə salınıb - ŞƏRH
Dünən, 01:21 |
|
|
|
| • "Məktəblər kişi yetişdirə bilmir" - Psixoloqdan ŞOK AÇIQLAMA
Dünən, 00:48 |
|
|
|
| • Tramp-Xamenei dialoqu alınacaqmı? - İNCƏLƏMƏ
Dünən, 00:40 |
|
|
|
| • Asan tapılan çətin iş: həm faydalı, həm təhlükəli - AKTUAL
Dünən, 00:35 |
|
|
|
| • "İdrak Texnoloji Transfer" MMC-nin dövlətə 1 milyon manatdan çox vergi borcu var
Dünən, 00:33 |
|
|
|
| • “İcra Hakimiyyətinə getmək olmur, gərək qapıda dayanan qulağıəzik mühafizəçilərin qabağında alçalasan” - ETİRAZ
Dünən, 00:30 |
|
|
|
| • Onun adı şübhəli tenderlərdə hallanır... - İLGİNC İDDİALAR
Dünən, 00:20 |
|
|
|
| • Bu gün Azərbaycanda Gənclər Günüdür
Dünən, 00:14 |
|
|
|
| • Rusiya Ermənistana daha ciddi zərbələr vuracaq - ÇÜNKİ...
1-02-2025, 19:00 |
|
|
|
| • “Basqalı”ya görə Bakıdan Gürcüstana xəbərdarlıq zəngi edildi - Təhrifə QƏZƏBLİ reaksiya
1-02-2025, 17:23 |
|
|
|
| • Savcı Sayan Azərbaycan barədə yalan danışan erməniəsilli sabiq deputata dərs verdi
1-02-2025, 17:21 |
|
|
|
| • Ukraynadan Bakıya çağırış: - Vardanyanı cəzalandırın!
1-02-2025, 16:14 |
|
|
|
| • "Mənim sənə verəcək pulum yoxdur, hara istəyirsən, şikayət et" - Vəkil Adəm Məmmədov haqda SENSASİON İDDİA
1-02-2025, 16:11 |
|
|
|
| • Almaniyanın sabiq prezidenti Horst Köler vəfat edib
1-02-2025, 16:09 |
|
|
|
| • Azərbaycan və Ermənistan arasında gərginlik anonsu
1-02-2025, 16:01 |
|
|
|
| • Tiflisin ƏNƏNƏVİ ŞƏRƏFSİZLİYİ, YOXSA?.. - Çörəyimizin duzu var... duzu gərək bunların xirtdəyinə tökək...
1-02-2025, 15:53 |
|
|
|
| • “Lotu Quli”nin yaxın dostu həbsxanada intihara cəhd etdi - FOTO
1-02-2025, 15:48 |
|
|
|
| • Niyə 220 manat? - HƏQİQƏTƏN DƏ...
1-02-2025, 14:00 |
|
|
|
| • Sərhəddə növbəti təxribatlar gözlənilir - ŞƏRH
1-02-2025, 13:58 |
|
|
|
| • Azərbaycanda "Nimesil"in satışı qadağan edildi
1-02-2025, 13:01 |
|
|
|
| • Missiya arxasında gizlənən İrəvan: - Maraqlar toqquşması qaçılmazdır
1-02-2025, 12:40 |
|
|
|
|
