Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan ölkədə yeni konstitusiyanın qəbulu üçün referendumun keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edib. Xatırladaq ki, rəsmi Bakı kifayət qədər uzun müddət Ermənistan Konstitusiyasına dəyişikliklərin edilməsində israr edirdi, çünki onun preambulasında Azərbaycana qarşı açıq ərazi iddiaları yer alır.
Sözsüz ki, çoxlarını sual maraqlandırır: Paşinyanı indi bu addımı atmağa nə vadar etdi? İndi bu məsələni alovlandıran nə oldu?
AYNA-nın bu və digər suallarını tanınmış rusiyalı politoloq Mixail Neyjmakov cavablandırıb.
- Nikol Paşinyan yeni konstitusiyaya ehtiyac olduğunu bəyan etdi, çünki hazırkı və əvvəlki konstitusiyaların qəbulu üçün keçirilmiş bütün əvvəlki referendumlarda “legitimlik problemləri var”. Məlum olduğu kimi, Azərbaycanın sülhün bağlanması üçün şərtlərindən biri də Ermənistan Konstitusiyasının torpaqlarımıza iddialarla bağlı preambulasının dəyişdirilməsi idi. Paşinyan uzun müddət bu məsələni gecikdirsə də, bu gün bu addımı atmaq qərarına gəlib. Nə dəyişdi, niyə indi bu qərar verildi?
- Məsələn, qeyd etmək olar ki, Nikol Paşinyan 2025-ci ilin fevral ayının əvvəlində Vaşinqtonda Atlantik Şuraya səfəri zamanı İrəvanın “Azərbaycanla sülh prosesində böyük irəliləyiş əldə etdiyini” qeyd edib və “bu prosesi mümkün qədər tez başa çatdıracağına” ümid etdiyini bildirib. Yəni, o, sülh sazişi ilə bağlı problemli tərəflərə deyil, nikbin proqnozlara diqqət yetirib. Ermənistan Baş nazirinin danışıqlar prosesini sürətləndirməyə hazır olması ilə bağlı açıqlamaları (bu, Bakının tələblərinə bəzi əlavə güzəştlərə səbəb ola bilər) iki amillə əlaqələndirilə bilər:
Daxili siyasət. Belə bir sənədin imzalanması Ermənistanda etiraz fəallığının minimal olduğu, 2026-cı il parlament kampaniyasına aktiv hazırlıqların hələ tam gücü ilə başlamadığı bir dövrdə baş tutsa, Nikol Paşinyan üçün daha az risk olacaq.
Ancaq çox güman ki, sazişin bağlanması yenə də erməni müxalifətinin küçə etirazlarına səbəb olacaq. Amma bu mövzu parlament yarışının rəsmi başlamasından xeyli əvvəl “sönməyə” nail olsa, ölkənin baş naziri üçün obyektiv olaraq daha sərfəlidir.
Xarici siyasət. İndi Azərbaycan ilə Ermənistan arasında gərginliyin artıracağı təqdirdə ABŞ-ın Bakıya aktiv təzyiq göstərəcəyini gözləmək ehtimalı azdır.
Amma qeyd etmək yerinə düşər ki, Ermənistanın Baş nazirinin artıq qeyd etdiyim Atlantik Şuraya səfəri onun ABŞ-a səfərinin əvvəlində, o cümlədən vitse-prezident Ceyms Venslə görüşündən əvvəl baş tutub. Yəni, yəqin ki, Nikol Paşinyan belə bir fikir formalaşdırıb ki, indi danışıqlar prosesini sürətləndirmək hələ bu səfərdən əvvəl daha vacibdir. Ermənistan Konstitusiyasına dəyişikliklər mövzusuna qayıdışını da Bakı ilə aktiv danışıqlara qayıtmaq istəyi ilə əlaqələndirmək olar.
- Şübhəsiz ki, Ermənistan Baş nazirinin təklifi Ermənistan cəmiyyətində narazılıq yaradacaq. Sizcə, qondarma revanşistlər bu “imkan”dan istifadə edib hakimiyyətə gəlməyə cəhd edə biləcəklərmi?
- Təbii ki, Ermənistanın yeni konstitusiyasının müzakirəsi nə qədər fəal olarsa, müxalifətin öz tərəfdarlarını səfərbər etmək üçün bir o qədər səbəbləri olacaq. Lakin Ermənistan Ədliyyə Nazirliyinin rəhbəri Srbui Qalstyan bu yaxınlarda bəyan edib ki, bu sənədin layihəsi 2026-cı il parlament seçkilərinə qədər hazırlanacaq və bu məsələ ilə bağlı referendum, böyük ehtimalla, bu seçki kampaniyasından sonra baş tutacaq.
Xatırladaq ki, ölkənin Ədliyyə Nazirliyinin əvvəlki rəhbəri Qriqor Minasyan 2024-cü ilin avqustunda belə bir referendumun 2027-ci ildə keçirilə biləcəyini qeyd etmişdi. Ermənistanın yeni konstitusiyasının layihəsi üzrə referendum həqiqətən də parlament seçkilərindən sonra baş tutsa, bu mövzunun 2026-cı il parlament kampaniyasının gedişatına təsiri o qədər də əhəmiyyətli olmaya bilər. Yəni, müxalifət vaxtaşırı qeyd edəcək ki, Nikol Paşinyan “Bakı və Ankaranın təzyiqi altında” konstitusiyanı dəyişməyə hazırdır, lakin bu, daha geniş auditoriya üçün deyil, müxalifət qüvvələrinin qatı tərəfdarları üçün səfərbəredici amil olacaq. Lakin parlament kampaniyası, hətta bu amildən kənarda olsa da, Nikol Paşinyan və onun Vətəndaş Müqaviləsi partiyası üçün ciddi sınaq olacaq.
- Bu gün Rusiya və ABŞ, Avropanın səcdə vəziyyətində olması fonunda, Ukrayna məsələsi ilə bağlı danışıqlar aparır. Ermənistan Rusiyadan üz döndərib, Avropa kursunu seçib, amma Avropanın da indi İrəvana ayırmağa vaxtı yoxdur. Bu ölkə faktiki olaraq tək qalıb və həm də çoxsaylı regional layihələrin kənarındadır. Sizcə, bu amillər Paşinyanın konstitusiyaya dəyişiklik etməklə Azərbaycanla münasibətləri sözdə deyil, əməldə yaxşılaşdırmaq niyyətinə hər hansı şəkildə təsir etdimi?
- Xarici siyasət vəziyyəti (ABŞ və Aİ-də daxili proseslər də daxil olmaqla) həqiqətən də Nikol Paşinyanı Bakı ilə danışıqlar prosesini sürətləndirməyə sövq edə bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, aparıcı Avropa gücləri ilə Rusiya arasında davam edən və hətta müəyyən mənada artan gərginlik fonunda Aİ nümayəndələri (məsələn, Fransa) İrəvanla kifayət qədər fəal işləməyə davam edə bilər. Təbii ki, Parisin diqqəti indi Ukrayna ətrafındakı böhrana, o cümlədən Kiyevə dəstək vermək üçün ehtimal olunan əlavə resursların axtarışına yönələcək. Amma digər tərəfdən, Ermənistanı dəstəkləmək üçün müxtəlif təşəbbüslər (ən azı ölkənin böyüklüyünə görə) və Avropa güclərinin xərcləri o qədər də çox şey tələb etməyəcək.
Güman etmək olar ki, Nikol Paşinyanın komandası ABŞ və Avropa gücləri arasında olan fikir ayrılıqlarında, həmçinin Vaşinqtonun orada hələlik prioritet hesab edilməyən məsələlərdən uzaqlaşma kursunda böyük problem görə bilər. Bu şəraitdə Bakı ilə İrəvan arasında yeni gərginlik yaranacağı təqdirdə, hətta Qərb dövlətlərinin vəziyyətə diplomatik müdaxiləsi belə, xüsusi razılaşdırılmayacaq və yəqin ki, çox da operativ olmayacaq.
Çox güman ki, yaxın gələcəkdə Nikol Paşinyan hökumətinin Bakı ilə münasibətlərlə bağlı rəsmi bəyanatları daha ehtiyatlı olacaq və danışıqlar prosesi intensivləşəcək. Lakin bu, Azərbaycan ilə Ermənistan arasında fikir ayrılıqlarının səbəblərini tam aradan qaldırmır. Deyək ki, Bakı təzyiq göstərməklə İrəvanı konstitusiyaya dəyişiklik etməyə sövq etməyə çalışacaq, Ermənistan hakimiyyəti isə daha çox referendumun özünü gecikdirməyə və prinsipcə, yerli auditoriyanın mövzuya marağını lüzumsuz olaraq “qızdırmamağa” çalışacaq.
